Frelsi fjölmiðla um allan heim fer þverrandi. Á sama tíma hefur þörfin fyrir óháða, kjarkmikla og djarfa fjölmiðla sjaldan verið meiri. Blaðamennska og fjölmiðlafrelsi eru hornsteinn heilbrigðs lýðræðis. Á Alþjóðlegum degi fjölmiðlarfrelsis, 3.maí, fögnum við hugrökkum blaðamönnum sem vinna í þágu almannahagsmuna.
3.maí halda Sameinuðu þjóðirnar og Mennta-,vísinda og menningarmálastofnun SÞ (UNESCO) Alþjóðlegan dag fjölmiðlafrelsis (World Press Freedom Day). Að þessu sinni er þema dagsins ”Upplýsingar sem almannagæði.” Þetta er brýnt málefni fyrir öll ríki hvar sem þau eru í heiminum. Þetta þema er viðurkenning á samskiptakerfi sem er sífelldum breytingum undirorpið. Það hefur áhrif á heilsu okkar, mannréttindi, lýðræði og sjálfbæra þróun.
Hættulegt starf
Þegar Blaðamenn án landamæra gáfu út síðasta lista sinn yfir fjölmiðlarfrelsi kom á daginn að fjölmiðlafrelsi er skert í 73% þeirra 180 ríkja og landsvæða sem úttektin náði til. Þar sem frelsi hefur verið skert hefur aðgangur almennings og blaðamanna að upplýsingum minnkað. Rannsóknarblaðamennsku kunna að vera mikil takmörk sett.
Ekki nóg með það heldur kunna blaðamenn að hafa týnt lífi vegna starfa sinna. Þetta er alvarleg ógnun við frelsi fjölmiðla í heiminum. Frá 1993, þegar Alþjóðadagur fjölmiðlafrelsis var haldinn í fyrsta sinn, hafa 1450 blaðamenn verið drepnir að sögn UNESCO. Alþjóðlegur dagur fjölmiðlafrelsis er áminning til ríkisstjórna um að virða skuldbindingar sínar um frelsi fjölmiðla.
Á síðastu árum hafa morðin á Jamal Khashoggi frá Sádi Arabíu og sænsku blaðakonunni Kim Wall vakið sérstaka athygli. Jamal Khashoggi hvarf eftir að hann heimsótti sendiráð lands síns í Tyrklandi 2018. Kim Wall hvarf 2017 þega hún var að vinna að frétt um heimasmíðaðan kafbát í Danmörku. Bæði týndu þau lífi sínu við störf sín.
Það sem af er þessu ári, 2021, hefur UNESCO heimildir um 15 blaðamenn sem hafa misst líf sitt við vegna starfs síns.
Ísland fellur niður um sæti í vísitölu um fjölmiðlafrelsi
Árið 2021 féll Ísland niður um eitt sæti á lista Blaðamanna án landamæra yfir fjölmiðlafrelsi og vermir nú í sextánda sætið. Í umsögn samtakanna um Ísland segir að samskipti fjölmiðla og stjórnmálafólks hafi farið versnandi síðustu ár. Þá hafi hrunið 2008 haft mikil áhrif á fjárhagsstöðu fjölmiðla hér á landi sem séu verr í stakk búnir til þess að takast á við þrýsting frá hagsmunaaðilum. Loks er minnst á Samherjaskjölin og viðbrögð Samherja við þeirri umfjöllun. Blaðamenn án landamæra segja Samherja hafa sett á fót ófrægingarherferð gegn fjölmiðlafólki sem fjallaði um málið. Fjölmiðlafrelsi er mest í Noregi, fimmta árið í röð. Næst á eftir koma Finnland, Svíþjóð og Danmörk.
Upplýsingar eru almannagæði
Þema alþjóðadags fjölmiðlafrelsis snýst að þessu sinni um almannagæði. Með því er minnt á að standa þurfi vörð um mikilvægi þess að litið sé á upplýsingar sem almannagæði. Kanna ber með hvaða hætti er hægt að greiða fyrir framleiðslu, dreifingu og mótttöku efnis til þess að efla blaðamennsku.
Fjölmiðlar og þróun fjölmiðla geta aukið tjáningarfrelsi. Slíkt er framlag til friðar, sjálfbærni, upprætingu fátæktar og mannréttinda.
Heismarkmiðin ná til fjölmiðlarfrelsis en fjallað er um það málefni í markmkiði númer 16 sem snýst um frið, réttlæti og öflugar stofnanir.
Dagana 29.apríl til 3.maí halda UNESCO og ríkisstjórn Namibíu heimsráðstefnu í Windhoek. Á ráðstefnunni eru ræddar hugmyndir um hvernig er hægt að glíma við þær áskoranir sem felast í umhverfi fjölmiðla á netinu, sem og um hvernig hægt er að auka gegnsæi net-fyrirtækja, efla öryggi blaðamanna og bæta vinnuskilyrði þeirra.
Að styðja og verja
3.maí er líka dagur umhugsunar hjá fjölmiðlafólki um fjölmiðlafrelsi og siðareglur stéttarinnar. Staðbundin blöð eru hreinlega í útrýmingarhætti og COVID-19 faraldurinn hefur bæst ofan á erfiða stöðu. Grípa þarf til aðgerða til að tryggja efnahagslega framtíð fréttamiðla.
Alþjóðlegur dagur fjölmiðlafrelsis er dagur stuðnings við fjömiðla sem eiga undir högg að sækja vegna árása á fjölmiðlafrelsi.