Áratugur hafrannsókna

Höfin og lífið í sjónum eiga sífellt meir undir högg að sækja vegna ágengni mannsins. Rannsóknir á hafinu skipta sköpum um skilning okkar á hafinu og liggja til grundvallar viðnámi gegn loftslagsbreytingum og Heimsmarkmiðunum um sjálfbæra þróun. 

Sameinuðu þjóðirnar hafa helgað áratuginn 2021-2030 hafrannsóknum í þágu sjálfbærrar þróunar. Markmiðið er að vekja til vitundar, efla rannsóknir og vernd hafsins.

Áratugur hafsins er einstakt tækifæri fyrir þjóðir heims til að vinna saman að því að styðja alþjóðlegar hafrannsóknir í þágu sjálfbærrar þróunar úthafanna sem allt mannkyn deilir.

Heilbrigði hafanna 

Í Heimsmarkmiði 14 – Líf í vatni – er mörkuð sú stefna að  vernda beri og nýta hafið og auðlindir þess á sjálfbæran hátt í því skyni að stuðla að sjálfbærri þróun. Það tengist sjálfbærum hagvexti, upprætingu fátæktar, fæðuöryggi og sjálfbæru lífsviðurværi.

Sjónum stafar meðal annars ógn af loftslagsbreytingum, mengun sjávar, ósjálfbærri nýtingu auðlinda sjávar og breytingum og eyðileggingu landslags og umhverfis stranda og sjávar. Rýrnun og eyðilegging vistkerfa stranda og sjávar hafa skaðað lífsgæði fólks um víða veröld.

Höfin okkar hafa margvísleg áhrif á líf okkar. Sjórinn drekkur í sig 90% af hita sem lokast inni vegna áhrifa losunar gróðurhúsalofttegunda. Hann verður fyrir barðinu á loftslagsbreytingum af miklum þunga. Hafið virkar líka sem flutningskerfi og hitastillir jarðar og er hreyfiafl veðurfars og loftslags.

Að efla hafrannsóknir 

Allir jarðarbúar deila hafinu enda styður það líf á jörðinni. Engu að síður er það að miklu leyti ókannað. Hafið liggur til grundvallar nær allra Heimsmarkmiðanna um sjálfbæra þróun og því skiptir þekking á því sköpum um framgang þeirra.Heilbrigði og fjölbreytni lífríkis sjávar er þýðingarmikð því mannkynið reiðir sig á margan hátt á hafið og þær vörur og þjónustu sem þangað má sækja.

Þrátt fyrir mikilvægi hafsins eru hafrannsóknir vanfjármagnaðar. Þá er kunnátta, fjármagn og hæfni misskipt á milli heimshluta að því er fram kemur í Alþjóðlegri hafrannsóknaskýrslu UNESCO. 82% allrar útgáfu um vísindi hafsins mátti rekja til aðeins 45 ríkja á árabilinu 2010-2018. Norðurlöndin státa af einhverju hæsta hlutfalli vísindamanna á þessu sviði miðað við höfðatölu. Þar að auki liggja upplýsingar um hafið ekki alltaf á lausu. Gegnsæi er mikilvægt í vísindum til þess að hægt sé að bregðast við vanda.

Ekki er síður mikilvægt að efla alþjóðlega samvinnu enda er það eitt helsta markmið áratugar hafsins. Markmiðið er að greiða fyrir tengslum á milli vísindarannsókna og nýsköpunar í vísindum hafsins annars vegar og þarfa samfélagsins hins vegar. Þannig getur áratugur hafsins virkað sem sameiginlegur rammi til að tryggja að haffræði styðji ríki við að framfylgja Heimsmarkmiðunum um sjálfbæra þróun.

Áratugurinn framundan

Áratug sjávar ber að vera aflvaki breytinga og efla og greiða fyrir vísindum hafsins. Það ber að gera á djarfan og framsýnan hátt með samstarfi fræðigreina og nýtingu staðbundinnar þekkingar, sérstaklega frumbyggja. Þá ber að hafa kynslóða-, kynbundna-, og landfræðilega þætti í huga í öllum aðgerðum. Mikilvægt er að áratugur hafsins, hvort heldur sem er aðgerðir eða niðurstöður hans, feli í sér annað og meira en kyrrstöðu. Brýn þörf er á byltingu í vísindum sjávar.

Rétt er að nota niðurstöður síðustu skýrslu um stöðu vísinda hafsins til grundvallar til að meta árangur. Enn á síðan eftir að meta áhrif COVID-19 faraldursins á hafið.

Ef ekki verður gripið til stórtækra aðgerða mun hafið innihalda meira plast en fisk árið 2050

- Urður Ásta og Vala Karen Viðarsdóttir

Nýlega hefur Brasilíska ríkisstjórnin útnefnt tvö ný vernduð hafsvæði í kringum landið. Um er að ræða mikilvægt framtak og jákvætt skref í baráttunni fyrir verndun hafsins og lífríkis þess. Frá þessu er sagt á vef Umhverfisstofnunar Sameinuðu þjóðanna eða UN Environment Programme. Nýja löggjöfin mun auka hlutfall verndaðra hafsvæða í kringum Brasilíu úr 1,5% í 24,5% og er landið þannig komið með ákveðið forskot en samningur Sameinuðu þjóðanna varðandi lífræðilega fjölbreytni ráðleggur aðildarríkjum að vernda 10% prósent af þeim haf- og strandsvæðum sem þeim tilheyra fyrir árið 2020. Er vonað að þetta jákvæða fumkvæði ríkisstjórnar Brasilíu og forskot á önnur þjóðríki verði fordæmi og veiti þeim innblástur til að gera slíkt hið sama. Erik Solheim, framkvæmdastjóri stofnunarinnar og aðstoðar aðalritari Sameinuðu þjóðanna tilkynnti þetta á áttundu vatnsráðstefnunni en hún var haldin á Alheimsdegi vatnsins, þann 23. mars síðastliðinn í Brasilíuborg.

Þessum umræddu svæðum mun vera stjórnað af hvort tveggja ráðuneyti umhverfismála og ráðuneyti varnarmála þar í landi en það þykir nýstárleg leið til að verndunar svæða og eitthvað sem önnur þjóðríki gætu því einnig skoðað sem valkost. Sjóherinn hefur, að auki, spilað sögulegt hlutverk í verndun eyja á svæðinu og mun halda sinni viðveru.

Denise Hamú, fulltrúi stofnunarinnar í Brasilíu, sagði ennfremur „höfin veita okkur næringu, koma reglu á loftslagið og framleiða mest af því súrefni sem við öndum að okkur. Samt sem áður séu þau í síaukinni hættu. Það að vernda þessi svæði veiti ávinning af vistfræðilegum, félagslegum og efnahagslegum toga og er eitt það besta sem við getum gert til að viðhalds hafs“. Umhverfisstofnun Sameinuðu þjóðana hefur gefið það út að ef við grípum ekki til aðgerða hið fyrsta verði í hafinu meira plast en fiskur árið 2050 með tilheyrandi afleiðingum fyrir hafið, lífverur þess sem og líf á jörðinni. Jafnvægi undir vatni er ekki síður mikilvægt en uppi á yfirborðinu. Ójafnvægið sem ríkir undir sjávarmáli kemur okkur þó oftast síður fyrir sjónir.

Kóralrif hafsins verða á hverju ári fyrir meiri áhrifum plastnotkunar mannfólksins en þó þau hylji einungis 0,1 prósent af flatarmáli sjávar eru þau heimkynni 25 prósent alls lífs í höfunum. Kóralrifin eru náttúrulegir varnarveggir gegn hækkun sjávarmáls og 275 milljónir manna reiða sig á þau til lífsviðurværis. Á síðustu 30 árum höfum við séð 50% kóralrifa jarðarinnar hverfa vegna hækkkunar hitastigs í sjónum, sem orsakast aðallega af athöfnum mannfóksins. Rannsóknir hafa sýnt fram á, í auknum mæli, að kóralrifjunum steðjar mikil hætta af plasti en átta milljón tonn af plasti enda á hverju ári í sjónum og plast hefur þann eiginleika að eyðast ekki sjálfkrafa.

Ruslið sem safnast fyrir í höfum jarðarinnar hefur áhrif á vistkerfi, kjörlendi og líffræðilega fjölbreytni sjávar og kemur í mismunandi stærðum og gerðum. Plast er með skæðari úrgangi sem skilar sér út í sjóinn, vegna magns og eiginleika plastsins sem gerir því kleift að safnast hratt upp. Áhrif þessa bitna helst á lífríki sjávar og jarðar, vistkerfum og lífvæni en einnig til að mynda á þeim atvinnugreinum sem stundaðar eru á, í og við sjóinn líkt og fiskveiðum, ferðaþjónustu og vöruflutningum sem oft eiga einnig þar sök að máli. Herferðinni #CleanSeas var ýtt úr vör að Umhverfisstofnuninni til að minnka mengun sjávar og hvetja þjóðríki, hópa fólks og einstaklinga til þess að grípa til aðgerða en í desember 2017 höfðu einungis 40 lönd gengið til liðs við herferðina.

Nánari upplýsingar má finna á heimasíðu Umhverfisstofnunar Sameinuðu þjóðanna.

Ábyrg neyslaVerndun JarðarinnarLíf í vatni